Οικολογική καταστροφή και κατάρρευση οικοσυστημάτων

Athenian Herald

Από τα μέσα του 1950 πολλά από τα στοιχεία του περιβάλλοντος που εξασφαλίζουν την βιωσιμότητα και την ικανότητα κατοίκισης στον πλανήτη μειώνονται με επιταχυνόμενους ρυθμούς, επηρεάζοντας έτσι αρνητικά τα οικοσυστήματα που αποτελούν τη βάση για την ανθρώπινη ζωή. Τέτοια στοιχεία είναι για παράδειγμα η συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου, η ακμαιότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και οι δασικές περιοχές. Όλα τα οικοσυστήματα προσφέρουν κάποιες υπηρεσίες μέσω των διεργασιών που εκτελούν όπου αν δεν υπήρχαν δεν θα μπορούσε να υπάρχει η ανθρώπινη κοινωνία και οικονομία. Οι άνθρωποι στηριζόμαστε σε αυτές τις υπηρεσίες ώστε να έχουμε καθαρό αέρα, νερό, φαΐ, πρώτες ύλες και ενέργεια. Εκ φύσεως τα οικοσυστήματα μπορούν να ανεχτούν κάποια πίεση από την ανθρώπινη δραστηριότητα και με φυσικούς τρόπους να ανακάμψουν. Αλλά μετά από ένα συγκεκριμένο σημείο (‘Tipping point’) μπορεί να συμβεί ξαφνική και ριζική διαταραχή, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε «κατάρρευση του οικοσυστήματος». Υπό αυτές τις συνθήκες τότε μειώνονται δραματικά η ποιότητα του χώματος, οι πηγές πόσιμου νερού και η βιοποικιλότητα οδηγώντας  στην σημαντική επιδείνωση της αγροτικής ικανότητας και των συνθηκών διαβίωσης.

Έχουν καταγραφεί αρκετά ιστορικά και σύγχρονα παραδείγματα «οικολογικής κατάρρευσης». Το πρώτο περιλαμβάνει το νησί του Πάσχα και το δεύτερο περιλαμβάνει την οικολογική κατάρρευση μέσα και γύρω από τη Θάλασσα της Αράλης που οδήγησε σε δραματικές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες πριν από τη σταδιακή ανάκαμψη.

Οι ανθρωπογενείς παράγοντες που επηρεάζουν τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων κατηγοριοποιούνται στις ακόλουθες κατηγορίες:

- Αλλαγές στην ισορροπία της τοπικής βιοποικιλότητας που προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες, για παράδειγμα, η εισαγωγή «χωροκατακτητικών» ειδών ή η υπερβολική συγκομιδή φυτών και ζώων

- Αλλαγή της χημικής ισορροπίας στο περιβάλλον – έδαφος, νερό και αέρας – λόγω ρύπανσης

- Τροποποιήσεις στις τοπικές θερμοκρασίες και τον κύκλο του νερού λόγω της κλιματικής αλλαγής

- Απώλειας βιοτόπων, καταστροφής και κατακερματισμού των οικοσυστημάτων σε χερσαία και υδάτινα συστήματα.

Ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στην ιστορία της Γης είναι η μαζική εξαφάνιση και μαζική καταστροφή του περιβάλλοντος της Permian-Triassic εποχής που ονομάζεται και ως ‘Great Dying’ (Μεγάλος Θάνατος). Έρευνα από το επιστημονικό περιοδικό Current Biology αποκαλύπτει ότι το γεγονός μαζικής εξαφάνισης εκείνης της εποχής μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μοντέλο για να εξερευνηθούν οι λόγοι αφανισμού βιοποικιλότητας τότε και σήμερα. Εξετάζοντας οι ερευνητές τα θαλάσσια οικοσυστήματα πριν, κατά την διάρκεια και μετά τον ‘Μεγάλο Θάνατο’ καταλήγουν στο ότι η απώλεια βιοποικιλότητας μπορεί να προαναγγέλλει μια οικολογική κατάρρευση. Αυτό το εύρημα είναι ανησυχητικό δεδομένου ότι ο σημερινός ρυθμός απώλειας ειδών σήμερα ξεπερνά αυτό κατά την διάρκεια του ‘Μεγάλου Θανάτου’. Η έρευνα επίσης επισήμανε ότι δεν μπορεί να προβλεφθεί το ‘tipping point’ που θα οδηγήσει τα οικοσυστήματα σε ολική κατάρρευση αλλά θα είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα αν δεν ανατραπεί η απώλεια βιοποικιλότητας.

Μια άλλη πρόσφατη έρευνα μελέτησε στοιχεία οικολογικής κατάρρευσης  σε 19 συστήματα από την βόρεια Αυστραλία μέχρι την παράκτια Ανταρκτική (καλύπτοντας το 1.5% της επιφάνειας της Γης) . Ο σκοπός ήταν να εξετάσουν τις περιβαλλοντολογικές αλλαγές τα τελευταία 30 χρόνια. Η μελέτη εφάρμοσε τέσσερα κριτήρια για την αξιολόγηση της κατάρρευσης (απότομη, ομαλή, κλιμακωτή και κυμαινόμενη) και βρήκε στοιχεία τοπικής κατάρρευσης και για τα 19, αν και κανένα δεν έχει καταρρεύσει σε ολόκληρη την κατανομή. Οι καταρρεύσεις ήταν αποτέλεσμα των οικοσυστημάτων που δέχονταν πολλαπλές πιέσεις ταυτόχρονα, συμπεριλαμβανομένων των πιέσεων από την παγκόσμια κλιματική αλλαγή και πιέσεις που προκύπτουν από ανθρώπινες δραστηριότητες (ρύπανση και εξόρυξη νερού). Και οι δύο τύποι πιέσεων συμβάλλουν από κοινού για την διάβρωση της βιοποικιλότητας. Για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης της κατάρρευσης του οικοσυστήματος, οι ερευνητές προτείνουν μια προσέγγιση τριών βημάτων για την ευαισθητοποίηση προς τις υπηρεσίες και σημαντικότητα των οικοσυστημάτων, την πρόβλεψη και πρόληψη από τις πιέσεις και την λήψη μέτρων για την διαχείριση των επιπτώσεων μέσω ανάκτησης, αποκατάστασης, ανακαίνισης και προσαρμογής στις αλλαγές.

Πηγές: Quantamagazine, Global Challenges Foundation, Science Daily