Οι ιδιωτικοποιήσεις στην Ελλάδα

Του Κώστα Δημητρόπουλου

Θεωρήσαμε σκόπιμο να αναφερθούμε στις αποκρατικοποιήσεις (ή, αλλιώς, ιδιωτικοποιήσεις) των τελευταίων 20 ετών, διότι κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου η κοινή γνώμη άλλαξε και πλέον τις βλέπει με «κακό μάτι».

Ο λόγος που οδηγείται μια εταιρεία σε ιδιωτικοποίηση είναι πολύπλοκος, αλλά κυρίως σχετίζεται με το ότι το κράτος είτε διατηρεί μεγάλα πλειοψηφικά πακέτα σε οιονεί μονοπώλια που διαστρεβλώνουν τον ανταγωνισμό είτε είναι για χρόνια ζημιογόνα.

Κατηγορίες αποκρατικοποιήσεων

Προσπαθήσαμε να διαχωρίσουμε τις αποκρατικοποιήσεις σε τέσσερις κατηγορίες διαχωρίζοντάς τες ως προς το μετοχικό κεφάλαιο που διατηρεί το Δημόσιο, εάν δηλαδή διατηρεί τον έλεγχο ή όχι. Υπάρχουν εταιρείες που μπορούν, βάσει δικαίου, να ιδιωτικοποιηθούν εντελώς (π.χ. Ηρακλής) και άλλες που δεν γίνεται, διότι πρέπει να διαφυλαχθεί το δημόσιο συμφέρον (π.χ. ΕΥΔΑΠ).

Πρώτη κατηγορία αυτή όπου το Δημόσιο διατηρεί πλειοψηφικό μετοχικό πακέτο στην εταιρεία που πουλάει. Παραδείγματα αποτελούν η ΔΕΗ, ο ΟΤΕ και ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών. Το Δημόσιο τις έχει αποκρατικοποιήσει σταδιακά, εισάγοντάς τες στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών και πωλώντας blocks μετοχών. Πρόκειται για μια επικερδή διαδικασία διότι το Δημόσιο λαμβάνει (α) τίμημα έναντι των μετοχών που πουλάει, που συνήθως είναι μεγαλύτερο της ονομαστικής αξίας των μετοχών και (β) συνεχίζει να λαμβάνει μερίσματα για το ποσοστό που κατέχει.

Δεύτερη κατηγορία αυτή όπου το Δημόσιο διατηρεί μειοψηφικό μετοχικό πακέτο στην εταιρεία. Παραδείγματα αποτελούν τα Ελληνικά Πετρέλαια (ή HelleniQ Energy), η Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης (ΕΥΑΘ), η ΕΥΔΑΠ και ο Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ). Το Δημόσιο ιδιωτικοποίησε μέρος τους αλλά θα διατηρήσει ισχυρό μειοψηφικό πακέτο ώστε να διατηρήσει τον Δημόσιο χαρακτήρα των εταιρειών. Σε περιπτώσεις αυξήσεων μετοχικών κεφαλαίων όπου το Δημόσιο δεν συμμετέχει και δεν ασκεί τα δικαιώματά του, απλώς μειώνεται το ποσοστό των μετοχών που κατέχει.

Τρίτη κατηγορία αυτή όπου το Δημόσιο διατηρεί μειοψηφικό μετοχικό πακέτο στην εταιρεία. Παραδείγματα αποτελούν ο Οργανισμός Λιμένων Θεσσαλονίκης (ΟΛΘ), ο Οργανισμός Λιμένων Πειραιώς (ΟΛΠ), η ΑΕ Εκμεταλλεύσεως Ακινήτων κ.α.

Τέταρτη κατηγορία αυτή όπου το Δημόσιο διατηρεί 100% του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας κυρίως για λόγους δημοσίου συμφέροντος ή εθνικής ασφάλειας. Στην πρώτη υποπερίπτωση, ανήκουν εταιρείες όπως η Αττική Οδός και η Εγνατία Οδός, ενώ στην δεύτερη οι αμυντικές βιομηχανίες. Στην πρώτη υποπερίπτωση, το Δημόσιο, ύστερα από διαγωνισμό, αναθέτει την διαχείριση του περιουσιακού στοιχείου σε κάποια εταιρεία και λαμβάνει ως αντίτιμο ένα fee.

Η συμβολή των αποκρατικοποιήσεων στα δημόσια ταμεία

Σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ, το ΤΑΪΠΕΔ έχει συμβάλλει στην δημιουργία 20 χιλ. θέσεων εργασίας και στην αύξηση των ετήσιων κρατικών εσόδων κατά €1 δις, από το 2011 έως το 2020.

Σύμφωνα με στοιχεία από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και το Υπουργείο Οικονομικών, τα έσοδα από ιδιωτικοποιήσεις (συμπεριλαμβανομένων των διανομών αποθεματικών και των μερισμάτων) από το 2011 έως το 2022 ήταν «μόλις» €8,4 δις. «Μόλις» διότι τόσα ήταν περίπου τα έτη 1996 έως και 1999. Εκείνη την τετραετία τα έσοδα έφτασαν τα €8,2 δις και συμπεριλάμβαναν καινοτομίες όπως τα «προμέτοχα» ή τα «Αγρομέτοχα». Ήταν η εποχή όπου όλη η Ελλάδα, δεξιοί, κεντρώοι και αριστεροί, έπαιζαν τις περιουσίες τους στο Χρηματιστήριο. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο λόγος της κεφαλαιοποίησης του Χρηματιστηρίου Αθηνών ως προς το ΑΕΠ το 1999 ήταν 1,7 φορές, την στιγμή που εν έτη 2022 ανήλθε στο 0,25.

Τι έχει αλλάξει τα τελευταία 20 χρόνια;

Εταιρείες όπως η ΛΑΡΚΟ και η ΑΓΕΤ Ηρακλής, η Ολυμπιακή Αεροπορική και ο ΟΣΕ, η Πυρκάλ και η Εμπορική Τράπεζα, ακόμη και η ΔΕΗ, ζημίωσαν σημαντικά το δημόσιο. Ο κακός συνδικαλισμός, οι υπέρμετροι μισθοί και η κακή διαχείριση οδήγησαν στην απαξίωσή τους. Αυτό οδήγησε στην μερική ή ολική ιδιωτικοποίησή τους.

Η ΔΕΗ, μια επικερδέστατη επιχείρηση (ξεκίνησε η αποκρατικοποίησή της το 2001) των τελευταίων 25 ετών, είχε ζημίες €2,9 δις το 2018 και το 2019. Η απαξίωση ξεκίνησε το 2014 και κορυφώθηκε το 2019. Το 2021, με την αύξηση μετοχικού κεφαλαίου κατά €1,4 δις, μειώνεται περαιτέρω το ποσοστό του Δημοσίου, το οποίο πλέον κατέχει 34% του μετοχικού κεφαλαίου της.

Η ΛΑΡΚΟ, η εταιρεία εξόρυξης και παραγωγής νικελίου, έφτασε να έχει αρνητική καθαρή θέση €407 εκ. το 2019 και συσσωρευμένα χρέη €260 εκ. Οι ληξιπρόθεσμες οφειλές σε εργολάβους, τράπεζες και ασφαλιστικά ταμεία ανέρχονταν σε €500 εκ. και η οφειλή προς τη ΔΕΗ στα €350 εκ. Υπάλληλοι που δεν κατείχαν διοικητικές θέσεις έφτασαν να λαμβάνουν μισθούς και επιδόματα μεγαλύτερα από τον διευθύνοντα σύμβουλο. Ολοκληρώθηκε, εν τέλη, η πώλησή της στις ΓΕΚ Τέρνα & AD Holdings AG την 1^η Φεβρουαρίου 2023.

Η Ολυμπιακή, «παιδί» του Αριστοτέλη Ωνάση που εξαγόρασε την χρεωκοπημένη υπό κρατική διαχείριση ΤΑΕ το 1957, ξαναπερνάει σε κρατικό έλεγχο το 1975 κατά την διάρκεια κυβερνήσεως του Καραμανλή. Η ιστορία είναι γνωστή: ξεκινάει η απαξίωση της εταιρείας με αθρόες προσλήψεις, κομματικές διοικήσεις και συχνές απεργιακές κινητοποιήσεις. Το 2009 θα απορροφηθεί από την Aegean Airlines.

Η Εμπορική Τράπεζα, από τις πρώτες κρατικοποιήσεις της κυβέρνησης Καραμανλή, είναι και μία από τις μεγαλύτερες αποτυχίες της. Μεταξύ 1991 και 1992 πώλησε 7 θυγατρικές της, το 1997 μεταβίβασε την πλειοψηφία των μετοχών της της Τράπεζας Αττικής και το 1999 η θυγατρική της Ιονική Τράπεζα πωλήθηκε στην Alpha Bank. Το 2000 η Credit Agricole εισέρχεται με ποσοστό 6,7% στο μετοχικό της κεφάλαιο, ενώ το 2006 πέρασε στον έλεγχό της η πλειοψηφία των μετοχών της. Το 2013 αναγκάστηκε να την πουλήσει για το συμβολικό ποσό του €1.

Τα παραπάνω αποτελούν λίγα μόνο παραδείγματα κακής διαχείρισης εταιρειών που ζημίωσαν σημαντικά το Δημόσιο.

Ο ρόλος του Δημοσίου, όμως, δεν σταματάει με την πώλησή τους. Εταιρείες υποδομών, ενέργειας κ.λπ. υπάγονται σε ρυθμιστικές αρχές, όπως την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας ή την Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων. Ρόλος των ρυθμιστικών αρχών είναι η προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών και του δημοσίου συμφέροντος, φροντίζοντας για τον υγιή ανταγωνισμό. Σε αυτόν τον τομέα το κράτος έχει αποτύχει, διότι αποδεικνύεται ότι ελάχιστες ρυθμιστικές αρχές πράγματι επιτελούν το έργο που θα έπρεπε.

Αυτή η αποτυχία όμως δεν δικαιολογεί την αλλαγή στάσης για τις ιδιωτικοποιήσεις. Τα οφέλη τους έχουν αποδειχθεί πολλαπλά, τόσο ως προς την διατήρηση θέσεων εργασίας όσο και ως προς τα κρατικά έσοδα. Η ολιγωρία του κρατικού μηχανισμού είναι αυτή που τις έχει «βάλει στο μάτι» των αδαών και των «οικονομολόγων» του καφενέ.

Με πληροφορίες από: ΤΑΪΠΕΔ, Βουλή, Capital, Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς

Τα άρθρα και τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα Athenian Herald εκφράζουν τους συγγραφείς τους. Η Athenian Herald δεν φέρει καμία ευθύνη για τις απόψεις που εκφράζονται μέσω της ιστοσελίδας.