PFAS: τι είναι και γιατί θεωρούνται ανερχόμενα χημικά υψηλού ρίσκου;

Athenian Herald

Τα PFAS ή αλλιώς per/poly fluorinated alkyl compounds (‘’υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες’’) είναι μία κατηγορία χημικών ουσιών που περιλαμβάνει πάνω από 4,7 χιλ. ουσίες. Οι περισσότερες ουσίες σε αυτή την κατηγορία είναι ανθρωπογενείς και συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου στο περιβάλλον και στους ζωντανούς οργανισμούς. Για αυτό τον λόγο οι επιστήμονες τις χαρακτηρίζουν ως ‘’παντοτινά χημικά’’ (‘Forever Chemicals’). Το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η ανθεκτικότητα. Την τελευταία δεκαετία έχουν τραβήξει την προσοχή των περιβαλλοντικών υπηρεσιών σε όλων τον κόσμο.

Εθνικά προγράμματα παρακολούθησης έχουν εντοπίσει PFAS στο περιβάλλον σε όλη την Ευρώπη. Το 2017 η Οδηγία για το πόσιμο νερό της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσέθεσε στην λίστα των ουσιών παρακολούθησης που δεν πρέπει να ξεπερνούν συγκεκριμένες τιμές το υπερφθοροοκτανοϊκό οξύ (PFOA) και το υπερφθοροσουλφονικό οξύ (PFOS).

Έχουν επίσης ανιχνεύσει μια σειρά PFAS στο αίμα των Eυρωπαίων πολιτών.Συγκεκριμένα έρευνες δείχνουν ότι ενώ τα επίπεδα για τα πιο διαδεδομένα, μελετημένα και ρυθμιζόμενα PFAS (PFOA και PFOS) μειώνονται, τα επίπεδα των πιο «καινούργιων» PFAS αυξάνονται. Σε ορισμένες περιοχές, οι συγκεντρώσεις PFOA και PFOS στους πιο εκτεθειμένους πολίτες ήταν πάνω από τα προτεινόμενα επίπεδα αναφοράς, πάνω από τα οποία δημιουργούνται ανεπιθύμητες παρενέργειες στον άνθρωπο.

Τα PFAS μπορούν προκαλέσουν αναπτυξιακά προβλήματα επηρεάζοντας τα έμβρυα. Αυτά περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, επιβράδυνση της ανάπτυξης του μαστικού αδένα, μειωμένη αντίδραση στα εμβόλια, χαμηλότερο βάρος γέννησης, αυξημένο ρίσκο αποβολής και τερματισμού της κύησης, και παχυσαρκία. Στον αναπτυγμένο άνθρωπο  μπορεί να επηρεάσει την λειτουργία του θυροειδούς αδένα, να συμβάλει στην εμφάνιση καρκίνου (νεφρά, στήθος και όρχεις) και στα υψηλά επίπεδα χοληστερίνης.

Σε όλη την Ευρώπη, αρκετές χώρες έχουν δραστηριοποιηθεί ώστε να παρακολουθούν τα PFAS σε περιβαλλοντικά μέσα (αέρα, νερό, στερεά) καθώς και σε ανθρώπους. Ορισμένες χώρες έχουν θέσει εθνικές οριακές τιμές για το νερό και το έδαφος (Δανία, Γερμανία, Ολλανδία και Σουηδία), για υφάσματα (Νορβηγία) και για υλικά που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα (Δανία). Τον Ιούνιο του 2019, η Δανία ανακοίνωσε επίσης την απαγόρευση των υλικών που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα που έχουν υποστεί επεξεργασία με PFAS, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2020.

Στην Ευρώπη οι εστίες ρύπανσης με PFAS εκτιμώνται να είναι πάνω από 2.000 (Hotspot). Στην Ελλάδα ένα από τα hotspots είναι ο ποταμός Ασωπός. Με βάση την έρευνα που εκτέλεσε το Πανεπιστήμιο Αθηνών η συγκέντρωση τους θερινούς μήνες από PFAS στα επιφανειακά ύδατα του Ασωπού φθάνει τα 321 ng/L. Η συγκέντρωση αυτή υπερβαίνει τρεις φορές το όριο με βάση το οποίο οι επιστημονικοί σύμβουλοι του Forever Pollution Project (ένα πρόγραμμα της Le Monde, NDR, WDR, και Süddeutsche για την καταγραφή hotspot των PFAS στην Ευρώπη) κατατάσσουν μια περιοχή ως hotspot. Η προέλευση της ρύπανσης στον Ασωπό είναι οι εργοστασιακές δραστηριότητες στα Οινόφυτα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναθεωρήσει τις Οδηγίες πόσιμου νερού και υπόγειων υδάτων ώστε να οριστούν τιμές για 24 PFAS και να μειωθεί το επιτρεπόμενο όριο από 100ng/L σε 4.4ng/L.

Με πληροφορίες από: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΟΠ (1), ΕΟΠ (2), Foreverpollution, Reportersunited,