Αναλύοντας τον Δείκτη της Ελευθερίας του Τύπου

Του Κώστα Δημητρόπουλου

Οι Reporters Sans Frontières (Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα) δημοσιοποίησαν τον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου 2023.

Ο περιβόητος αυτός δείκτης αποτέλεσε το 2022 πεδίο σφοδρής αντιπαράθεσης μεταξύ της Ελληνικής κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης ιδιαιτέρως του Σύριζα. Ο Σύριζα και άλλοι αντιπολιτευόμενοι με άγρια χαρά κατάγγελλαν την Ελλάδα ως χώρα καταπίεσης του τύπου, οργανώνοντας και εκδηλώσεις σε ξένες χώρες και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η κυβέρνηση αντέτεινε ότι αυτός ο δείκτης δεν έχει καμμιά αξιοπιστία όταν βάζει την Ελλάδα κάτω από Αφρικανικές και δικτατορικές χώρες και καλούσε όποιους ήθελαν να ρίξουν μια ματιά στα ΜΜΕ και ΜΚΔ στην χώρα μας.

Είπαμε να ρίξουμε μια ματιά στον τρόπο υπολογισμού του Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου.

Παραθέτουμε την μεθοδολογία που χρησιμοποιούν οι Reporters Sans Frontières.

Η μεθοδολογία έχει αλλάξει 8 φορές από όταν πρωτοπαρουσιάστηκε το 2002. Συγκεκριμένα τα έτη 2003 (1^η αλλαγή), 2003, 2004, 2005, 2010, 2011-2012 (μια μελέτη), 2013 και 2022 (τελευταία). Για τα έτη 2008 και 2009 δεν είναι δημοσιοποιημένη η μεθοδολογία, ενώ για τα έτη 2002 έως 2005, 2008 και 2009 δεν υπάρχει δημοσιοποιημένο στην ιστοσελίδα το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση. Συνεπώς, η σύγκριση του δείκτη ως δείκτη από έτος σε έτος είναι σίγουρα προβληματική για όποιον την χρησιμοποιεί, διότι (α) οι μεθοδολογίες είναι διαφορετικές και (β) δεν γίνεται να προσαρμοστούν οι χρονολογικές σειρές. Ο Δείκτης είναι αποτέλεσμα τόσο στατιστικής όσο και ποιοτικής ανάλυσης δεδομένων (quantitative and qualitative analysis).

Τα ανωτέρω σίγουρα δεν αποτελούν επιστημονική προσέγγιση και δεν πιστοποιούν την αξιοπιστία της μεθόδου.

Μεθοδολογία μετά το 2022 (με πληροφορίες από τους Reporters Sans Frontières)

- Το 2020 δημιουργείται μια ομάδα εμπειρογνωμόνων αποτελούμενη από 8 μέλη, τους Thomas Hanitzsch, David Levy, Sallie Hughes, Werman Wasserman, Laura Moore, Jean-Daniel Zucker, Thibaut Bruttin, Prem Samy.

- Ο Δείκτης αποτελεί ένα στιγμιότυπο της κατάστασης στις 180 χώρες και επικράτειες που αναλύει κατά τη διάρκεια του ημερολογιακού έτους (Ιανουάριος-Δεκέμβριος) πριν από τη δημοσίευσή του. Τα κριτήρια επιλογής συμβάντων δεν είναι σαφή ούτε και ο τρόπος ελέγχου των επιλογών. Παρόλα αυτά, κατά την μέθοδο, πρέπει να θεωρηθεί ως ακριβής αποτύπωση της κατάστασης κατά τη στιγμή της δημοσίευσής του.

- Ο Δείκτης είναι χωρισμένος σε δύο κατηγορίες: (α) την ποσοτική καταμέτρηση των καταχρήσεων κατά των δημοσιογράφων σε σχέση με την εργασία και κατά των μέσων ενημέρωσης στην εν λόγω περίοδο και (β) μια ποιοτική ανάλυση της κατάστασης σε κάθε χώρα ή περιοχή με βάση τις απαντήσεις ειδικών σε θέματα ελευθερίας του Τύπου (συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων, ερευνητών, ακαδημαϊκών και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων) σε ένα ερωτηματολόγιο διαθέσιμο σε 23 γλώσσες, εκ των οποίων Αραβικά, Κινέζικα, Αγγλικά, Γερμανικά, Φαρσί, Ελληνικά, Ινδονησιακά, Ιαπωνικά, Κορεάτικα και Ρωσικά.

- Η Ελευθερία του Τύπου ταξινομείται στις παρακάτω κατηγορίες:

- Η βαθμολογία κάθε χώρας ή επικράτειας αξιολογείται με βάση πέντε δείκτες (117 ερωτήσεις και υπο-ερωτήσεις) που αντικατοπτρίζουν την κατάσταση της Ελευθερίας του Τύπου σε όλη της την πολυπλοκότητα: πολιτικό πλαίσιο (33 ερωτήσεις και υπο-ερωτήσεις), νομικό πλαίσιο (25 ερωτήσεις και υπο-ερωτήσεις), οικονομικό πλαίσιο (25 ερωτήσεις και υπο-ερωτήσεις), κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο (22 ερωτήσεις και υπο-ερωτήσεις) και ασφάλεια (12 ερωτήσεις και υποερωτήσεις που συμβάλλουν κατά 2/3 στον συγκεκριμένο δείκτη, 1 βαθμολογία κατάχρησης που συμβάλλει κατά 1/3 στον δείκτη).

- Για κάθε δείκτη υπολογίζεται μια δευτερεύουσα βαθμολογία που κυμαίνεται από 0 έως 100. Όλες οι δευτερεύουσες βαθμολογίες συμβάλλουν εξίσου στη συνολική βαθμολογία. Και σε κάθε δείκτη, όλες οι ερωτήσεις και τα υποερωτήματα έχουν την ίδια βαρύτητα.

- Η βαθμολογία για τις καταχρήσεις υπολογίζεται από την καταμέτρηση των Reporters Sans Frontières για τις καταχρήσεις κατά των μέσων ενημέρωσης και κατά των δημοσιογράφων σε σχέση με το έργο τους, μέσω μαθηματικών συναρτήσεων, βάσει στοιχείων που έχουν συλλέξει. Παίρνει τιμές από 0 έως 100 (καμία κατάχρηση). Χωρίζεται σε παραβίαση δικαιωμάτων από τα οποία δεν μπορούμε να παραιτηθούμε (απαγωγή, φυλάκιση, φόνος) και σε μη παραβίαση δικαιωμάτων από τα οποία δεν μπορούμε να παραιτηθούμε (π.χ. σωματική επίθεση, σύλληψη) του Άρθρου 3 της Συνθήκης της Γενεύης.

Παρακάτω παρουσιάζουμε την θέση της Ελλάδας από το 2002 καθώς και τον αριθμό των κριτηρίων που λήφθηκαν υπόψη για τον υπολογισμό του Δείκτη για εκείνο το έτος.

Πηγή: Reporters Sans Frontières, Athenian Herald

Σχόλια επί της μεθοδολογίας

1. Ο δείκτης βασίζεται στο «Στιγμιότυπο». Η επιλογή του «Στιγμιότυπου» είναι αυθαίρετη και προφανώς δεν αντικατοπτρίζει την δημοσιογραφική ζωή ενός έτους σε μια χώρα, αφού στηρίζεται σε αναφορές μελών των Reporters Sans Frontières.

2. Πως ορίζονται οι καταχρήσεις κατά δημοσιογράφων; Από δικές τους δηλώσεις ή αναρτήσεις; Το ποσοτικό μέρος, και υποτιθεμένως το αντικειμενικό, είναι ανοιχτό σε παραπλάνηση, ψευδή γεγονότα κλπ.

3. Η ποιοτική ανάλυση εξ ορισμού είναι υποκειμενική και εκφράζει τις αντιλήψεις και προκαταλήψεις του αναλυτή.

4. Το σύμπλεγμα πρωτευουσών και δευτερευουσών βαθμολογιών δεν βοηθά στην αντικειμενικότητα αλλά στην «αντικειμενικοποίηση της υποκειμενικότητας».

5. Οι 8 εμπειρογνώμονες καθορίζουν τον δείκτη.

6. Οι συχνές και ατεκμηρίωτες τροποποιήσεις μεθοδολογίας δεν συνάδουν με φιλοσοφία επιστημονικής / αντικειμενικής έρευνας.

Συμπέρασμα

Ο Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου πάσχει μεθοδολογικά. Δεν είναι επιστημονική έρευνα. Είναι πολιτικό μανιφέστο το οποίο προβάλλει τις απόψεις και επιδιώξεις των συντακτών του. Μια αντικειμενική έρευνα δεν αλλάζει χωρίς μεθοδολογία πλήρη και διαφανή τεκμηρίωση.

Η περίπτωση της Ελλάδας, όπου από την 19^η θέση το 2002 «έπεσε» στην 108^η το 2022 και στην 107^η το 2023, είναι απόδειξη ότι ο δείκτης χρησιμοποιείται για πολιτικές ακόμα και κομματικές επιδιώξεις.

Με πληροφορίες από: Reporters Sans Frontières, Ερωτηματολόγιο σε 24 γλώσσες, Γεωγραφική ανάλυση

Τα άρθρα και τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα Athenian Herald εκφράζουν τους συγγραφείς τους. Η Athenian Herald δεν φέρει καμία ευθύνη για τις απόψεις που εκφράζονται μέσω της ιστοσελίδας.