Ο Μπάιντεν πρέπει να λάβει υπόψη του τα μαθήματα του JFK για την ανάσχεση των πυρηνικών κινδύνων

Του Γιάννη Μαυρομιχάλη

Πριν από 60 χρόνια, στον απόηχο της κρίσης των πυραύλων της Κούβας, ο πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντυ εκφώνησε ίσως τη σπουδαιότερη ομιλία για τα πυρηνικά όπλα που δόθηκε ποτέ από Αμερικανό πρόεδρο. Μιλώντας μόλις λίγους μήνες μετά την κρίση, ο Κένεντυ θα μπορούσε να ξεσπάσει κατά της απερίσκεπτης συμπεριφοράς της Σοβιετικής Ένωσης που τοποθέτησε πυραύλους στην Κούβα. Ή θα μπορούσε να είχε υιοθετήσει θριαμβευτικό τόνο, τονίζοντας την επιτυχία του να αναγκάσει τους Σοβιετικούς να αποσύρουν τους πυραύλους (με το κοινό τότε στο σκοτάδι για τη μυστική υπόσχεσή του να αποσύρει παρόμοιους αμερικανικούς πυραύλους από την Τουρκία).

Αντ' αυτού, στην εναρκτήρια ομιλία του στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο στις 10 Ιουνίου, ο Κένεντυ υποστήριξε ότι η φρίκη ενός πιθανού πυρηνικού ολοκαυτώματος καθιστούσε επιτακτική την ανάγκη να βρεθεί ένας δρόμος προς την ειρήνη και ότι αυτό απαιτούσε να αλλάξουν και οι δύο πλευρές του Ψυχρού Πολέμου. Ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα σταματούσαν μονομερώς τις δοκιμές των πυρηνικών τους όπλων έως ότου επιτευχθεί μια συνθήκη που θα απαγόρευε τις δοκιμές αυτές. "Κάποιοι λένε ότι είναι ανώφελο να μιλάμε για ειρήνη", σημείωσε ο Κένεντυ, "μέχρι οι ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης να υιοθετήσουν μια πιο φωτισμένη στάση. Ελπίζω να το κάνουν. Πιστεύω ότι μπορούμε να τους βοηθήσουμε να το κάνουν".

Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν άμεση. Οι Σοβιετικοί απενεργοποίησαν τους γιγάντιους ραδιοφωνικούς παρεμβολείς τους, ώστε οι Σοβιετικοί πολίτες να μπορούν να ακούσουν την ομιλία στη Φωνή της Αμερικής, και τύπωσαν το πλήρες κείμενο τόσο στην Πράβδα όσο και στη Ιζβέστια.

Αν και οι Σοβιετικοί δεν έκαναν επίσημη ανακοίνωση για τη διακοπή των δοκιμών, σταμάτησαν και αυτοί τις πυρηνικές δοκιμές. Λιγότερο από δέκα ημέρες μετά την ομιλία του Κένεντυ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση συμφώνησαν στη δημιουργία μιας "γραμμής επικοινωνίας" μεταξύ των δύο κυβερνήσεων. Σε ενάμιση μήνα, η Συνθήκη Περιορισμένης Απαγόρευσης Δοκιμών είχε ολοκληρωθεί, βάζοντας τέλος στις συνεχείς εκρήξεις που εκτόξευαν ραδιενέργεια σε όλο τον κόσμο, μολύνοντας ακόμη και το γάλα των μητέρων. Ο Κένεντυ αποκάλεσε τη συνθήκη "νίκη για την ανθρωπότητα" και είπε ότι ακόμη και αν το ταξίδι προς την ειρήνη ήταν χίλια μίλια, "ας καταγράψει η ιστορία ότι εμείς, σε αυτή τη χώρα, αυτή τη στιγμή, κάναμε το πρώτο βήμα". Ο σοβιετικός ηγέτης Νικήτα Χρουστσόφ χαιρέτισε τη συνθήκη με παρόμοιους όρους.

Στους μήνες που ακολούθησαν, οι δύο πλευρές ανακοίνωσαν μονομερείς περικοπές στην παραγωγή σχάσιμου υλικού για πυρηνικά όπλα, μειώσεις στις στρατιωτικές τους δαπάνες και μέτρια απόσυρση στρατευμάτων από τις γραμμές του μετώπου στην Κεντρική Ευρώπη. Ο Χρουστσόφ την αποκάλεσε "πολιτική αμοιβαίου παραδείγματος στο θέμα της μείωσης της κούρσας των εξοπλισμών". Στα Ηνωμένα Έθνη, οι πλευρές κατάφεραν επίσης να καταλήξουν σε συμφωνία για τη Συνθήκη για το Διάστημα, η οποία απαγόρευε τα πυρηνικά όπλα σε τροχιά.

Η πρωτοβουλία του Κένεντυ -που μερικές φορές αποκαλείται "πείραμα Κένεντυ"- βασίστηκε στις ιδέες του ψυχολόγου Charles E. Osgood, ο οποίος είχε δημοσιεύσει μια εργασία σχετικά με μια στρατηγική που ονόμασε "Διαβαθμισμένη Ανταπόδοση στην Μείωση της Έντασης" ή GRIT. Η ιδέα ήταν ότι με δύο πλευρές σε υψηλή ένταση, η μία πλευρά θα μπορούσε να κάνει μονομερώς ένα βήμα μείωσης της έντασης - αρκετά μεγάλο ώστε να γίνει αντιληπτό, αλλά αρκετά μικρό ώστε να μην θέσει σε κίνδυνο την ασφάλειά της - και να προκαλέσει την άλλη πλευρά να κάνει ένα δικό της βήμα. Ο Osgood υποστήριξε ότι η πρόκληση δεν θα πρέπει να είναι ένα συγκεκριμένο αίτημα, διότι, σε μια τέτοια κατάσταση υψηλής έντασης, η άλλη πλευρά θα θεωρούσε πιθανότατα ένα συγκεκριμένο αίτημα ως υπερβολικό αίτημα. Ο Osgood πρότεινε το πρώτο βήμα να συνοδεύεται από μια ξεκάθαρη δήλωση μιας νέας, ειρηνικής πολιτικής - αυτό ακριβώς που έκανε ο Κένεντυ στην ομιλία του στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο.

Ο Osgood πρότεινε ότι αν ο αντίπαλος κάνει μια πολεμική κίνηση, θα πρέπει να υπάρχει μια "μετρημένη απάντηση": αρκετή για να δείξει στον αντίπαλο ότι η νέα στρατηγική δεν υποδηλώνει αδυναμία, αλλά όχι τόσο πολύ ώστε να κλείσει την πόρτα στην περαιτέρω πρόοδο.

Δεκαετίες μετά την πρωτοβουλία του Κένεντυ, η προσέγγιση αυτή λειτούργησε και πάλι. Το 1991, καθώς η Σοβιετική Ένωση όδευε προς την κατάρρευση, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους ανακοίνωσε ένα δραματικό σύνολο μονομερών πρωτοβουλιών, αποσύροντας τα αμερικανικά τακτικά πυρηνικά όπλα από όλο τον κόσμο (εκτός από μια μικρή δύναμη που παρέμεινε στην Ευρώπη) και καταστρέφοντας τα περισσότερα από αυτά, καταργώντας τα πυρηνικά όπλα από τα πλοία επιφανείας και θέτοντας τα στρατηγικά βομβαρδιστικά εκτός συναγερμού. Η Σοβιετική Ένωση, και στη συνέχεια η Ρωσία, ανταπέδωσαν με παρόμοιες σαρωτικές (αν και όχι πανομοιότυπες) μειώσεις. Αυτές οι "Προεδρικές Πυρηνικές Πρωτοβουλίες" είχαν ως αποτέλεσμα τις ταχύτερες μειώσεις πυρηνικών όπλων που έγιναν ποτέ.

Σήμερα, οι εντάσεις μεταξύ Ουάσινγκτον και Μόσχας είναι υψηλότερες από ότι ήταν από τότε που μίλησε ο Κένεντυ, μετά τη βίαιη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τις επανειλημμένες πυρηνικές απειλές. Η εχθρότητα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας αυξάνεται - και ο δικτάτορας της Βόρειας Κορέας συνεχίζει με αμείωτο ρυθμό τις δοκιμές πυραύλων και την απερίσκεπτη πυρηνική ρητορική. Αυτές οι εντάσεις μεταξύ πυρηνικά εξοπλισμένων κρατών έχουν σημασία: όσο πιο εχθρικά είναι δύο κράτη, τόσο πιο πιθανό είναι να προκύψει μια κρίση, να κλιμακωθεί η κρίση σε σύγκρουση και να κλιμακωθεί η σύγκρουση στη χρήση πυρηνικών όπλων. Ως εκ τούτου, σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις, είναι καιρός για νέα δράση ώστε να πέσει η θερμοκρασία.

Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έχει κάνει μερικά μικρά πρώτα βήματα. Η ομάδα του Μπάιντεν ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα δεσμευτούν μονομερώς ότι δεν θα διεξάγουν δοκιμές όπλων άμεσης αντιαεροπορικής προστασίας (ASAT) που θα δημιουργούσαν βροχές από διαστημικά συντρίμμια, θέτοντας σε κίνδυνο άλλους δορυφόρους. Και πρότειναν ένα σύνολο πολιτικών δεσμεύσεων σχετικά με την "υπεύθυνη" στρατιωτική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης -συμπεριλαμβανομένης της δέσμευσης ότι η απόφαση για τη χρήση πυρηνικών όπλων θα λαμβάνεται πάντα από άνθρωπο και όχι από μηχανή.

Δυστυχώς, ο Μπάιντεν αντιμετωπίζει εμπόδια για να κάνει περισσότερα από όσα έκανε ο πρόεδρος Κένεντυ. Συγκεκριμένα, ο Κένεντυ μίλησε όταν η κρίση των πυραύλων της Κούβας είχε τελειώσει: οι Σοβιετικοί είχαν αποσύρει τους πυραύλους τους. Σήμερα, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία συνεχίζεται, με νέες παραβιάσεις των νόμων του πολέμου σχεδόν καθημερινά.

Ωστόσο, η ανάγκη για μείωση των εντάσεων είναι επείγουσα και ο Μπάιντεν θα μπορούσε να κάνει περισσότερα. Θα μπορούσε να ανακοινώσει ότι ένα μέρος των αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων θα τεθεί εκτός συναγερμού. Θα μπορούσε να δεσμευτεί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα χρησιμοποιήσουν ποτέ πρώτα πυρηνικά όπλα, εκτός αν διακυβεύεται η ίδια η επιβίωση της χώρας του ή ενός από τους συμμάχους της. Θα μπορούσε να δεσμευτεί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα αναπτύξουν ποτέ τους πυραύλους τους σε σημείο όπου θα μπορούσαν να φθάσουν στη Μόσχα ή το Πεκίνο μέσα σε λίγα λεπτά.

Κανένα από αυτά τα βήματα δεν θα έθετε σε κίνδυνο την ασφάλεια των ΗΠΑ. Εάν ανταποκρίνονταν, καθένα από αυτά θα βελτίωνε σημαντικά την ασφάλεια. Θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα πρώτο βήμα προς νέους περιορισμούς των εξοπλισμών που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τη Νέα START -την τελευταία εναπομείνασα συνθήκη που περιορίζει τον αριθμό των στρατηγικών πυρηνικών δυνάμεων των ΗΠΑ και της Ρωσίας- όταν αυτή λήξει στις αρχές του 2026.

Ο κόσμος σήμερα είναι πολύ διαφορετικός από τον κόσμο πριν από έξι δεκαετίες. Αλλά η ανάγκη διαχείρισης της εχθρότητας μεταξύ των κρατών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα δεν είναι μικρότερη. Ο Μπάιντεν θα πρέπει να αξιοποιήσει το παράδειγμα του Κένεντυ και να επιδιώξει νέα βήματα για τη μείωση των πυρηνικών κινδύνων.

Με πληροφορίες από: JFK Library, NationalInterest

Τα άρθρα και τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα Athenian Herald εκφράζουν τους συγγραφείς τους. Η Athenian Herald δεν φέρει καμία ευθύνη για τις απόψεις που εκφράζονται μέσω της ιστοσελίδας.